"Dolaysız önderlik" en yalın halde devrimci eylemin kendisini gerçekleştirme sahasında, demek ki, devrimci eylem ve sonuçlarıyla rezonans halinde gelişir. Devrimci önderliğin hareket ettiği bütün öncüller; teori, program, strateji ve taktikler, örgütsel perspektif, yönelim ve planlar, kadroların partizan mayasını çelikleştirme, devrimci eylemin gerçekleşme sahasında "sözden eyleme" geçiş halindedir. "Önderlik" teoriden pratiğe, genelden özele, soyuttan somuta geçiş ve sınanma, "teori-pratik bütünlüğü" (ya da çelişkisi!) oluşum halindedir. Devrimci teorinin yeniden üretimini besleyecek deneysel doneler, ipucu, iz ve öncüller tam da burada açığa çıkar. Parti kendi devrimci öğretisini, devrimci teorisini tecrübeleri temelinde "düzeltip" geliştirerek ilerler.
Örgütsel önderlik, örgütsel stratejiye bağlı olarak her belirli dönemin devrimci ihtiyaçlarını yanıtlayabilmelidir. Bu her şeyden önce bir yönelim, kavrayış ve çalışma tarzı, devrimci önderlik iddiası sorunudur. Özcesi örgütsel önderliğin kendi alanında derinleşmesi ve nitelik kazanması yaşamsal bir devrimci ihtiyacıdır. Bugünkü koşullar altında "yerinde denetim" örgütsel önderliğin kavrayışını derinleştirmesi gereken temel bir yöndür ve örgütsel kendiliğindencilikle mücadele ve örgütsel önderliği güçlendirmenin de etkili ve sonuç alıcı bir aracıdır.
Örgütsel önderlik, parti yapılanışının bütün cephelerinde ve parti örgütlenmesinin bütün kademelerinde "kendisini ciddiye" almak, kendi görüş açısı darlığı ve yüzeysellikleriyle, yerinde denetimi sistematik tazda uygulama ve geliştirmedeki bariz yetmezlikleriyle sıkı biçimde mücadele etmekle yükümlüdür. Yerinde denetim devrimci görevini yerine getirmekten kaçış eğilimi mücadele edilmesi gereken bir başka zayıflık ve zaaftır.
Örgütsel önderlik asla "kendi başına", devrimci teori ve siyasetten (program, strateji ve taktiklerden) tecrit halde düşünülemez. Örgütsel önderlik, "devrimci önderliğin en yalın biçimde gerçekleşme sahası" olarak ele alınmalıdır. Eğer, siyasi önderlik devrimci eylemin aklıysa, örgütsel önderlik de devrimci eylemin kalbi ve nabız atışıdır. Nasıl ki, siyasi önderliğin partinin örgütsel gerçekliğine hakim olması, devrimci rolünü oynayabilmesinin zorunlu öncülü ve temel bir koşuluysa, benzer şekilde partinin siyasal çizgisine hakimiyet de örgütsel önderliğin başarısının öncülü ve zorunlu temel bir koşuludur. Örgütsel önderliğin en etkili gerçekleşme biçimi olarak "dolaysız önderlik" salt örgütsel sorunlar üzerinden değil, aynı zamanda politik çizginin pratikleştirilmesi zemininde cereyan eder. Örgütsel önderlik, "örgütsel olandan" daha kapsamlı, daha geniş ve daha derin bir devrimci eylemdir. İdeoloji ve siyasetin elle tutulur biçimde somutlaşıp kristalize olduğu alandadır.
"Öncü partide denetim sistemi üç temel formda gerçekleşir: aşağıdan yukarı yazılı raporlar, yazılı raporların sonuçlarının örgütlere, bütün partiye geri dönüşü ve dolaysız ya da yerinde denetim. Dolaysız denetimin en yaygın biçimi organ sekreterlerinin belli aralıklarla kendilerine bağlı çalışma alanlarındaki kadro ve örgütlerle (keza parti aktivistleri ve kitlesiyle de) yüz yüze görüşmelerde parti politikalarını, parti çalışması ve yaşamını, partinin gelişimini, devrimci mücadelenin örgütlenmesi görev ve sorunlarını tartışmasını kapsar. Öncü partinin yerinde denetim tarzı ayrıca ele alınmalıdır." (Partinin Sesi, sayı 89)
Yerinde Denetimin Gerçekleşme Biçimi
Yerinde denetimin en yaygın biçimi, organ sekreterlerinin belli aralıklarla kendilerine bağlı çalışma alanlarındaki kadro ve örgütlerle, keza parti aktivistleri ve parti kitlesi/tabanı ile yüz yüze görüşmeler yoluyla yaptıkları denetimdir.
Yerinde denetim çalışmasının verileri her durumda üst organa yazılı ya da sözlü biçimde rapor edilir. Rapor üst organa sunulup tartışılmazsa, yerinde denetim eksik, örgütsel kendiliğindenlikle malül, yarım bırakılmış devrimci bir eylem olarak kalır. Ancak üst organda raporun tartışılmasıyla yerinde denetim kolektivize edilir, çıkartılan kolektif sonuçların alana taşınması da sağlanabilir.
Kuşkusuz, rutin işleyişin yanı sıra, parti önderliği gerekli gördüğü durumlarda parti çalışmasının herhangi bir alanında parti örgütlerini yerinde denetleyebilir. Sistem, parti çalışmasının bütün düzeylerinde ve bütün cephelerinde benzer şekilde işler.
Yönetici organların üyeleri genel olarak veya en yaygın biçimde alt organların içerisinde yer alırlar. Konumlarıyla üst organı ve parti çizgisini temsil ederler. Yönetici organların karar ve perspektiflerini alt organlara taşırlar; çalışma alanındaki ideolojik, politik, örgütsel ya da parti çalışmasının güvenliği, mali, teknik vb. sorunlara, alan yönetiminin "parti çizgisini uygulamanın gerekleri" bakımından çözümler geliştirmesine önderlik ederler. Alanda parti çalışmasının gelişimi ve sorunları hakkında yönetici organı düzenli tarzda bilgilendirir, alanın deneyimlerini ve çözülemeyen sorunlarını üst organa taşırlar. Denilebilir ki bu, yerinde denetim ve dolaysız önderlik çalışmasının en yerleşik ve en süreğen biçimidir. Ama bu tarzda, denetçinin aynı zamanda alanda "uygulayıcı", "yürütücü" olma, bu iki işlevi birleştirme gerçekliğinin gözden kaçırılmaması gerekir. "Denetçinin" organda ve alanda çalışmaların içerisinde olması, onun denetçi rolünü flulaştırıcı nesnel bir etkendir. Yönetici organ üyelerinin alt organlar içerisinde yer alması, yönetici organ sekreterinin belli aralıklarla o alanı yerinde denetlemesi ihtiyacını ortadan kaldırmadığı gibi, bunun önünde engel de değildir. Zaten "yerinde denetim" gerçekliğine tam olarak denk düşen bu ikinci durumdur. Çünkü işin doğası gereği, yerinde denetim partinin alanla "dışarıdan" etkileşimini varsayar, içerir. Üst organ sekreterinin (gerekli olduğu hallerde bir başka organ üyesine de bu görev verilebilir) yerinde denetimi, "partinin dışarıdanlığını" içerdiği kadar, alanda görevli üst organ üyesinin yerinde denetimini de kapsar.
Kuşkusuz organlar, kadro ve parti üyeleri düzeyinde yapılan yerinde denetim ile aktivistler ve parti kitlesi katılımıyla gerçekleşen toplantılar (bunlar çok geniş katılımlı olmak zorunda değildir, pekala 8-10 kişilik ev toplantıları da olabilir) düzleminde yapılan yerinde denetim, özsel ve işlevsel bakımdan aynı olsa bile, kapsamı, üslubu ve biçimi bakımından farklılaşır. Yerinde denetimin iki farklı formu olarak düşünülmeleri gerçeğe uygundur ve örgütsel önderliği etkinleştirir.
Organlar, kadro ve üyeler düzeyinde hiyararşik ve resmi niteliği nedeniyle dolaysız denetim resmi ve köşeli olmak durumundadır. Yapılan, resmi denetim toplantısı ya da tek tek kadro ve üyelerle resmi denetim görüşmesidir. Denetleyen de denetlenen de rollerinin gereğini yerine getireceklerdir.
Bileşimini aktivistler ve parti kitlesinin oluşturduğu "yerinde denetim" biçimleri de aynı derecede ciddi parti platformlarıdır, kesinkes ön bilgilendirmeye dayalı ve özenli bir sıkılıkla örgütlenirlerse amaçlarına ulaşabilirler. Bu platformlarda "hiyerarşiyi" ve "resmiyeti" sosyalist demokrasi kültür ve tarzı şekillendirir; özenli etkin dinleme, diyalog, görüş alışverişi, düşünce açıklama, anlama, öğrenme, soru sorma, eleştiri, birlikte sonuçlar çıkartma, kolektif çözüm arayışı çalışmaya niteliğini verir.
Yerinde Denetimin Kapsamı
Yerinde denetim, parti çalışma tarzının belli başlı bütün diğer bileşenleri gibi, devrimci önderliğin ve devrimci gelişmenin örgütlenmesi ihtiyaçlarına yanıt vermeye bağlı ve tabii parti tarz ve işleyişinin tamamlayıcı temel bir bileşenidir. Yerinde denetimin kapsamını belirleyen ve içeriğini şekillendiren, onun düzgün parti işleyişi içerisindeki "düzeltici, düzenleyici, ufuk açıcı, yenileyici, devrimci dinamikleri somut biçimde harekete geçiren, iradi tarzda ileri iten" devrimci rolüdür.
Yerinde denetimin kapsam ve içerik bakımından genel bir yapısı vardır. Parti yaşamı, parti tarzı ve işleyişi, parti çalışmalarının güvenliği, partinin devrimci mücadeleyi örgütleme etkinliği, parti politikalarının alanda pratikleştirilme deneyimleri ve geliştirilmesi, partinin kitlelerle ilişkilenişi, ideolojik-siyasi etkisinin hareketli durumu, kitle tabanının genişlemesi-daralması, siyasal çalışmalarının gelişimi, üye ve aday üye sayısının hareketi, örgütlenme ve kadrolaşma çalışmaları bakımından durumu, alanda parti örgütlülüğünün gelişimi, alanda partinin hareket halinde ideolojik durumu, organın/alanın maliyesi gibi "değişmez" "soruları ve sorunları", belli başlı başlıkları vardır. Bunlar yerinde denetimin genel yönlendiricileridir.
Diğer yandan, yerinde denetimin kapsamı, özetlenen standartlaştırılabilir genel çerçeveden ibaret değildir. İçinden geçilen dönemin özgün-somut ideolojik, siyasi, örgütsel yönelim, perspektif, görev ve hedefleri, dönemin devrimci ihtiyaçları yerinde denetimin önceliklerini yönlendirir, anla bağlar, somut ve canlı kılar.
Yerinde denetim, partinin çalışma tarzı içerisinde bütün düzeylerde organ sekreterleri için tanımlanmış resmi parti görevidir. Ama kuşkusuz "organ adına" yerine getirilmektedir, yani kolektif bir temeli vardır. Böyle olduğu içindir ki, organın yerinde denetimi yönlendirme, kolektivize etme görev ve sorumluluğu, hem yerinde denetimin hazırlık sürecinde hem de yerinde denetim raporunun değerlendirilmesi sürecinde etkin tarzda uygulanmalıdır.
Kuşkusuz her iki durumda da sekreter kendi rolünü oynayacaktır. Birinci durumda, organın sorumluluk alanında ya da bir kesiminde yürütülecek yerinde denetim çalışmasını gündemleştirecek, o somut yerinde denetim çalışmasında ideolojik, politik ve örgütsel olarak neyin elde edilmek istendiğinin, amacın somutlaştırılıp belirginleştirilmesi ve önceliklerin saptanmasının, özel olarak üzerinde odaklanılması gereken soru ve sorunların organ tarafından belirlenmesinin koşullarını oluşturma ve yönlendirme görev ve sorumluluğunu yerine getirecektir. Bu birinci durum -yerinde denetim hazırlığı diyelim- söz konusu oldu mu, denetlenecek alandan gelen organ raporlarına ve sekreter raporlarına yürütülecek yerinde denetim çalışmasının görüş açısıyla bakmak, sözlü olarak gelen bilgi ve gözlemleri, eleştirileri ve şikayetleri, talep ve önerileri, hakeza basında yansıyan verileri göz önünde tutmak gerekir. Yerinde denetim, aynı zamanda raporların, raporlarda yer alan bilgilerin ve ulaşılan sonuçların denetlenmesini kapsadığı için de, hazırlık bağlamında raporlara dönülmesi gerekir. Bu, raporlarda yer alan talep ve sorular, eleştiriler bakımından da geçerlidir. Organda yapılacak tartışmaların sonuçları, yerinde denetim çalışmasını yürütmekle sorumlu sekreteri yönlendirecektir.
Yerinde denetim çalışmasının, eğer şu veya bu devrimci ihtiyaç nedeniyle organ tarafından farklı bir belirleme yapılmadıysa, zaman kapsamı olarak, bir önceki denetimden sonraki süreci kapsaması parti standardıdır.
Yerinde Denetimin Devrimci İşlevi
Örgütlerin, kadroların, üyelerin yönetici örgütlerin temsilcileriyle dolaysız temasa, yüz yüze görüşmelere, parti çalışmalarının lokal ya da genel sorunlarını, ideolojik, siyasi ya da örgütsel parti çizgisinin uygulama sorunlarını, devrimci mücadelenin ilerletilmesinin sorun ve görevlerini yüz yüze tartışmaya, onlar tarafından kolektif ve bireysel çalışmalarının denetlenmesine, devrimci gelişim sorunlarının çözümlenmesine ihtiyaçları yok mudur?
Parti aktivistleri ve tabanı/kitlesi yönetici organların temsilcileriyle dolaysız biçimde temas etmek, görüşmek, uyarmak, eleştirmek, önerilerde bulunmak, sormak, dinlemek, bilgilenmek, diğer alanların ve bir bütün olarak partinin deneyimlerini almak, partinin ve devrimin gelişimine dair soruların yanıtlarını bulmak, sorunları yüz yüze tartışmak istemezler mi, bütün bunlara ihtiyaç duymazlar mı?
Tam tersi de sorulabilir: Peki yöneticilerin, denetçilerin alt örgütlerle, kadro ve üyelerle, keza parti tabanıyla dolaysız temas, ilişkileniş ve gözlem ihtiyacı yok mudur? Yöneticiler, denetçiler, yönetici parti örgütleri yönettikleri parti örgütleriyle, kadrolarıyla ve parti kitlesiyle dolaysız biçimde görüşmek, tartışmak, dinlemek, eleştirilerini, görüş ve önerilerini anlamak istemezler mi? Onlardan öğrenmeye ihtiyaçları yok mudur?
Yerinde denetimde dolaysız önderlik, "yerelin hakikatine" ulaşabilmeli ve yereli "parti gerçekliği" ve "parti bütünlüğü" düzeyine çıkartabilmeli, yerelin/cephenin başarı ve kazanımlarını partiye taşıyarak genelleştirebilmelidir.
Yerinde denetim parti çizgisi ve tarzının her alanda uygulanmasını yerinde gözlemleyen, çözümleyen, düzelten, düzenleyen ve böylece güvenceleyen, rapor sistemi ve disiplin gibi bir sigorta sistemidir, ama hepsinden daha etkindir.
Yerinde Denetimden Örgütler Ve Kadrolar Ne Bekler?
Yerinde denetim iki taraflı ufuk açıcı devrimci bir eylemdir.
Günlük çalışma sorunlarının baskılaması sonucu kadro ve örgütlerin bakış açısı kendi alanlarına doğru sınırlanma, daralma eğilimi gösterir. Zaten kesimci daralma bencilliğinin nesnel zeminidir bu. Kesimcilik her şeyden önce bütünsel kavrayışın kaybedilmesi ve görüş açısı daralması demektir.
Çok da uzun olmayan sürelerde, özellikle de gelişme hızının düşük olduğu dönemlerde, keza parti çalışmalarının daraldığı, partinin sorunları çözmekte zorlandığı, parti yaşamında olumsuzlukların birikme eğilimi gösterdiği süreçlerde örgütlerde, kadro ve üyelerde bir "bakış açısı yorgunluğu" belirip gelişir. Bakış açısı yorgunluğu devrimci iddia erozyonuna yol açar ki, o da bir devrimci enerji sorunu yarartır. Özellikle böyle anlarda yerinde denetim en etkili devrimci tedavi yöntemidir.
Yerinde denetim kadro ve örgütlerin "bakış açısı yorgunluğunu", duruma ve sorunlara "yeni bir bakış açısı getirerek" aşmalı, kadro ve örgütlerin ufkunu açarak, parti çizgisi ve tarzıyla daha ileri, daha iddialı, daha yüksek bir düzeyde buluşturmalı, devrimci iddialarını yenileyerek ileri itmelidir.
Sekreter ya da denetçi, dolaysız denetime öğretmen ya da yetkili bir bürokrat gibi gitmemelidir. Zaten böyle yaklaşımlar devrime önderlik iddiasıyla var olan öncü parti gerçeği ile bağdaşmaz, devrimci bakımdan kabul edilemez durumlardır. Denetçi, denetlediği alanın deneyimlerinden, örgüt ve kadrolardan, parti kitlesinden gelen uyarı, soru, eleştiri ve önerilerden öğrenmeye, alanın deneyimlerinden parti çalışmaları için sonuçlar çıkarmaya, partinin, örgütlerin ve kadroların gelişimi için gerekli olanı arayıp bulmaya hazır, sorunları tanımaya, tanımlamaya ve çözümler geliştirmeye odaklanmış devrimci bir yaklaşımla yüklü olmalıdır. Ufku genişlemesi gereken aynı zamanda bizzat denetçidir, sekreterdir, dolaysız önderliktir!
Yerinde denetim düzeltici, düzenleyici, açıklayıcı-kavratıcı, yol gösterici, sorunlara çözüm üretici, partizanlaştırıcı, kadro ve örgütlere nitelik kazandırıcı; partiyi kadro ve örgütlere, parti aktivistleri ve parti tabanına yaklaştıran, partiyi sahiplenme ve partiyle özdeşleşme bilinç ve duygusunu bütün partiye yayan, yönetici örgütleri ve parti önderliğini parti kitlesi ve gerçekleriyle buluşturan, iç yabancılaşmaya karşı panzehir işlevli devrimci bir eylemdir.
Denetçinin Anahtarı
Dinlemek, bilgilenmek, kadro ve örgütleri, parti aktivistlerini ve kitlesini anlamak yerinde denetimin işlevsel olabilmesinin birinci temel koşuluysa, ikincisi de çalışmanın gerçeklerini derinliğine ve bütün boyutlarıyla kavramak, "yerinde denetimin görüş açısını yenileyici ve ufuk açıcı" rolünü oynayabilmesi için soru sormak, yerinde, sorulmamış ve yeni sorular sormayı, düşündüren, ufuk açan, sorgulatan, dönüştüren sorular sormayı, sorunların görülmesi ve anlaşılmasını sağlayan, çözümün ipuçlarını açığa çıkartan sorular sormayı başarmaktır. Sorular, bir yandan organ ya da alanın yetmezliklerini, zaaflarını ya da zayıflıklarını, geri ya da gerileyen yanları açığa çıkartmayı ve aşmayı, diğer yandan da kazanım ve başarılarını, devrimci bakımdan güçlü ve üstün, gelişen ve ilerleyen yönlerini açığa çıkartmayı ve güçlendirmeyi amaçlayacaktır.
Dolaysız önderliğin etkinliği, kendisini özellikle de alanda parti çalışmasının ve devrimci gelişmenin sorunlarının çözümünde göstermelidir. "Soruların sorunları açığa çıkartması" yetmez, muhakkak somut sorunların olanaklı devrimci çözümlerinin bulunması da gerekir. Daha da önemlisi, yerinde denetimin kadro ve örgütlerin "sorunları çözme yeteneğini" geliştirmeye, özellikle de yöntem kazandırmaya odaklanmasıdır.